Thời kì dân số vàng đã giúp thúc đẩy tăng trưởng kinh tế ở khu vực Đông Nam Á, thế nhưng mạng lưới an sinh xã hội vẫn chưa được xây dựng đầy đủ ở nhiều quốc gia. Trong đó, Việt Nam thuộc nhóm các quốc gia có quỹ lương hưu cho chưa tới 30% dân số trong độ tuổi lao động.
Mặc dù các nước Đông Nam Á có độ tuổi nghỉ hưu sớm, thế nhưng chỉ ¼ dân số trong độ tuổi lao động nói chung – những người ở độ tuổi 15-64 – được hưởng lương hưu nhà nước. Khi thời kỳ này qua đi, nhiều quốc gia phải chịu áp lực tăng cường mạng lưới an sinh xã hội để đảm bảo phúc lợi cho người già.
Tháng 1/2024, chính quyền TPHCM cho biết họ sẽ thiếu tới 320.000 công nhân trong năm nay. Tình trạng này nhiều khả năng sẽ tác động mạnh tới các hoạt động kinh tế, bao gồm một dự án trị giá hàng tỷ USD xây dựng cơ sở bán dẫn ở TPHCM của một công ty Mỹ do những khó trong tuyển dụng kỹ sư.
Tình trạng thiếu lao động ở Đông Nam Á có tính cơ cấu và vì thế có thể kéo dài. Liên Hiệp Quốc ước tính tỷ lệ người trong độ tuổi lao động ở 11 quốc gia Đông Nam Á đạt đỉnh 68% vào năm 2023. Tỷ lệ này đạt đỉnh ở Thái vào năm 2013 và ở Việt Nam vào năm 2014. Tại Indonesia, đất nước có 270 triệu dân, đông nhất Đông Nam Á và đông thứ tư thế giới, thì tỷ lệ này được cho là đạt đỉnh vào năm 2030, kết thúc thời kỳ dân số vàng thúc đẩy kinh tế tăng trưởng.
Năm 2019, tỷ lệ người tới tuổi 65 hay già hơn ở khu vực Đông Nam Á cao hơn 7%, ngưỡng của “xã hội đang già hóa”. Dự kiến, tỷ lệ này sẽ tăng lên 14% - ngưỡng của "xã hội già" - vào năm 2043. Ở Nhật Bản, nước có tỷ lệ dân số già hóa nhanh chóng, quá trình chuyển đổi giữa hai giai đoạn cũng diễn ra trong cùng khoảng thời gian – 24 năm, kể từ năm 1970 đến 1994.
Tốc độ già hóa dân số ở mỗi quốc gia lại khác nhau. Độ tuổi trung bình ở Singapore đã tăng lên 41,5, mức tương tự với Nhật Bản và đa phần các nước châu Âu; trong khi ở Philippines thì độ tuổi trung bình vẫn còn thấp, ở mức 29,3.
Tuy già hóa xã hội là điều không thể tránh khỏi, song nhiều quốc gia Đông Nam Á lại chưa có sự chuẩn bị tốt.
Tại Indonesia và Việt Nam, chưa tới 30% dân số trong độ tuổi lao động được nhận lương hưu từ nhà nước, theo dữ liệu do Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế OECD tổng hợp năm 2021. Ngay cả ở Singapore, tỷ lệ này dưới 60%, thấp hơn nhiều so với mức trung bình 87% của các nước OECD. Ngoài ra, nhiều quốc gia tại Đông Nam Á có độ tuổi nghỉ hưu sớm. Chẳng hạn, ở Thái Lan và Malaysia, người lao động bình thường sẽ nghỉ hưu ở tuổi 55.
Shotaro Kumagai thuộc Viện nghiên cứu Nhật Bản nhận xét: “Các nước Đông Nam Á cũng chậm chạp trong việc kết hợp bảo hiểm chăm sóc điều dưỡng tốt với các chương trình khác cho người cao tuổi. Những nước này sẽ thấy gánh nặng tài chính tăng mạnh đối với chính phủ và các hộ gia đình trong tương lai”.
Ở Nhật Bản, chi phí an sinh xã hội chiếm khoảng 11% tổng sản phẩm quốc nội (GDP) vào năm 1992 – khi tỷ lệ dân số trong độ tuổi lao động đạt đỉnh. Con số này tăng lên 25% trong 30 năm sau đó. Trong khi đó, khoản chi này hiện chưa chiếm tới 10% GDP trong các nền kinh tế Đông Nam Á, nhưng chắc chắn sẽ tăng lên khi các nước này phải tăng cường mạng lưới an sinh xã hội.
Các thay đổi về nhân khẩu ở Đông Nam Á có thể sẽ gây nhiều tác động sâu sắc tới các nước ngoài khu vực. Việt Nam là nguồn lao động nước ngoài lớn nhất cho Nhật Bản, với khoảng 520.000 người Việt Nam làm việc ở quốc gia này vào tháng 10/2023, khi số lượng người lao động nước ngoài tại đây lần đầu vượt quá 2 triệu người. Philippines là nguồn cung lao động lớn thứ ba ở Nhật Bản, với 230.000 người.
“Các nước Đông Nam Á có thể sẽ không đủ khả năng xuất khẩu lao động tới Nhật Bản nếu họ đối mặt với tình trạng thiếu hụt lao động trong nước”, Hisakazu Kato, giáo sư kinh tế và phó chủ tịch Đại học Meiji, cho biết.
Thái Lan là nơi quá trình già hóa đang tăng nhanh hơn các nước lân cận, 16% dân số nước này đã ở tuổi 65 hoặc lớn hơn. Quỹ Tiền tệ Quốc tế dự báo nền kinh tế Thái Lan sẽ tăng trung bình 3% mỗi năm trong vòng năm năm tiếp theo, tốc độ chậm hơn nhiều so với mức 5 đến 6% trong nửa đầu của những năm 2000.
Tình trạng dân số già hóa nhanh khiến Đông Nam Á sẽ phải đối phó với nguy cơ kinh tế suy giảm tăng trưởng về lâu về dài.
Nguồn: